Yurak rivojlanishidagi barcha tug’ma anomaliyalar orasida eng ko’p uchraydigan nuqsonlardan biri Fallo tetradasi – bu holat yurak nuqsonlari klinik holatlarining 7-10 foizida aniqlanadi. Bundan tashqari, sianotik (ko’kimtir) deb ataladigan yurakning rivojlanishidagi barcha anomaliyalarning yarmi unga to’g’ri keladi.
Fallo tetradasi – bu tug’ma yurak kasalligi, unda bir vaqtning o’zida quyidagi 4ta patologiya kuzatiladi:
– o’ng qorinchaning chiqaruvchi yo’lining stenozi (torayishi);
– yurak qorinchalari devorining nuqsoni (patologik ochilish mavjudligi);
– aortani dekstrapoziyasi – bu holda aortaning chap qorinchadan atipik yuqori chiqishi aniqlanadi yoki aorta butunlay o’ng qorinchani tashqarisida bo’ladi;
– o’ng qorincha yurak mushagining gipertrofiyasi (ko’payishi, qalinlashishi).
Fallo tetradasidan tashqari, uning «soddalashtirilgan» va «to’ldirilgan» versiyalari ham mavjud – Fallo triadasi va pentadasi. Anatomik xususiyatlar bo’yicha Fallot triadasi, tetradasi, pentadasi o’rtasidagi farq:
– Triadada, aortaning g’ayritabiiy joylashishidan tashqari, tetradaning barcha belgilari mavjud;
– Pentadada tetradaning barcha belgilari va ularga qo’shimcha ravishda yurak to’sig’i nuqson mavjud.
Shuningdek, Fallo tetradasini boshqa yurak-qon tomir nuqsonlari bilan birgalikda tashxislash mumkin – masalan:
– aorta ravog’ining o’ng tomonda joylashishi;
– koronar tomirlarning rivojlanishidagi anomaliyalar (yurakni ta’minlaydigan qon tomirlari);
– o’pka arteriyasining kichik shoxlarini torayishi;
– qo’shimcha yuqori bo’sh vena
Fallo tetradasi sabablari
Ta’riflangan kasallik embrional rivojlanish davrida (2-8 xafta) yurak rivojlanishida buzilishlar bo’lishi sababli rivojlanadi. Ko’pincha bu onada boshqa kasalliklar mavjudligi tufayli kuzatiladi. Ularni davolash, yangi tug’ilgan bolada Fallo tetradasini davolashdan ko’ra osonroqdir. Homilador ayolda bunday buzilishlar kelib chiqishiga quyidagi kasalliklar sabab bo’ladi.
– qizamiq;
– skarlatina;
– qizilcha;
– bir qator dori-darmonlarni nazoratsiz qabul qilish;
– giyohvand moddalar va spirtli ichimliklarni qabul qilish;
– ishlab chiqarishning zararli omillari.
– irsiy moyillik ham rol o’ynaydi.
Yurakning anatomik buzilishi tufayli qon aylanishi buziladi – qorinchalardan aortaga va o’pka arteriyasiga qon oqimining tabiati o’zgaradi.
Fallo tetradasi alomatlari
Fallo tetradasi quyidagi belgilar bilan tavsiflanadi:
– erta sianoz (ko’karish);
– jismoniy va aqliy rivojlanishning kechikishi;
– bosh aylanishi;
– tez-tez hushdan ketish;
– nafas qisilishi.
Sianoz qachon paydo bo’lganiga qarab, Fallo tetradasining beshta shakli ajratiladi:
– erta sianotik tetrada– hayotning birinchi oylaridan;
– klassik tetrada – 2-3 yoshdan boshlab;
– og’ir tetrada – nafas qisadigan-sianotik hurujlar kuzatiladi;
– kech sianotik tetrada – sianoz 6-10 yoshgacha paydo bo’ladi;
– asianotik tetrada – sianoz yo’q.
Bundan tashqari, ushbu kasallikka chalingan bolalar ko’pincha shamollash, surunkali tonzillit, sinusit va ko’pincha takroriy pnevmoniya bilan kasallanishadi. Fallo tetradasi bo’lgan kattalarda o’pka sili rivojlanishi mumkin.
Fallo tetradasini tashxislash
Prenatal (tug’ilishdan oldin) tashxis qo’yish uchun xomilada ultratovush tekshiruvida Fallo tetradasining belgilari muhimdir.
Tashxis shikoyatlar va qo’shimcha diagnostika usullari natijalari asosida amalga oshiriladi.
Jismoniy tekshiruv ma’lumotlari:
– tekshiruvda – teri va shilliq pardalar ko’kimtir oqargan, barmoqlarning falangalari «baraban tayoqchalari» shaklida qalinlashgan bo’ladi. Odatda, yurak gumbazi (ko’krak qafasi deformatsiyasi) aniqlanadi;
– perkussiyada (taqillatish) – yurak chegaralarining kengayishi aniqlanadi;
– auskultatsiyada (fonendoskop yordamida tinglash) – aniq qo’pol sistolik shovqin, shuningdek o’pka arteriyasi ustidan yurak tonusining zaiflashishi eshitiladi.
Fallo tetradasini yangi tug’ilgan chaqaloqlarda va kattalarda davolash instrumental tadqiqot usullari yordamida tashxisni aniqlagandan so’ng amalga oshiriladi. Bu usullar:
– elektrokardiografiya;
– yurakning ultratovush tekshiruvi;
– ko’krak qafasi organlarini rentgenologik tekshirish;
– fonokardiografiya;
– yurak bo’shliqlarini tekshirish;
– aortografiya;
– selektiv koronar angiografiya;
– yurakning magnit-rezonans tomografiyasi.
Fallo tetradasini davolash
Kasallik faqat jarrohlik yo’li bilan bartaraf etiladi. Fallo tetradasini tashxislash bo’yicha operatsiya ko’lami bemorning og’irligi, nuqson turi va yoshiga bog’liq. Konservativ terapiya ham davolashda qo’llaniladi. Tahlillar asosida quyidagi muolajalar ham buyurilishi mumkin:
– kislorodli ingaylatsiya;
– reopoliglyukin, glyukoza, eufillinni tomir ichiga yuborish.
Ko’pincha, palliativ operatsiyalar deb atalgan operatsiyalar amalga oshiriladi – ular nuqsonni bartaraf etmaydi, ammo bemorning ahvolini yengillashtiradi. Bunday operatsiyalarda, anastomozlarning shakllanishi amalga oshiriladi – yurakning katta tomirlari orasidagi ulanishlar.
Fallo tetradasini tubdan tuzatish uchun qorinchalararo to’siq defektning plastikasi va o’ng qorincha chiqish stenozini yo’q qilish amalga oshiriladi. Radikal tuzatish 0,5 yoshdan 3 yoshgacha amalga oshiriladi.
