YURAK QON-TOMIR KASALLIKLARI

Infeksion endokardit haqida – sababi, belgilari, tasnifi, tashxislash, davolash va oldini olish

Endokardit – bu ko’pincha yuqumli xususiyatga ega bo’lgan yurakning bo’shliqlari va klapanlaridagi biriktiruvchi to’qima (ichki) qoplamasining yallig’lanishi. Bu yuqori tana harorati, zaiflik, titroq, nafas qisilishi, yo’tal, ko’krak qafasidagi og’riqlar, «baraban tayoqchalari» singari tirnoq falanjlarining qalinlashishi bilan namoyon bo’ladi. Ko’pincha yurak klapanlari (ko’pincha aorta yoki mitral) shikastlanishiga, yurak nuqsonlari va yurak yetishmovchiligining rivojlanishiga olib keladi. Qayta tiklanishi mumkin, endokarditda o’lim 30% ga yetadi.

Umumiy ma’lumot

Yuqumli endokardit quyidagi holatlar mavjud bo’lganda sodir bo’ladi: vaqtinchalik bakteremiya, endokard va tomirlar endoteliyasining shikastlanishi, gemostaz va gemodinamikaning o’zgarishi, immunitet buzilgan hollarda. Bakteremiya mavjud bo’lgan surunkali infektsiya yoki invaziv tibbiy muolajalar bilan rivojlanishi mumkin.

O’tkir osti infektsion endokardit rivojlanishida yetakchi rol o’ynaydigan streptokokk, o’tkir holatlarda (masalan, ochiq yurak operatsiyasidan keyin) – aureus staphylococcus, kamroq enterokokk, pnevmokokk, ichak tayoqchasi. So’nggi yillarda endokarditning yuqumli agentlari tarkibi o’zgardi: stafilokokk xarakterli o’tkir birlamchi endokardit soni ko’paymoqda. Staphylococcus aureus bilan bakteriyemiyada infeksion endokardit deyarli 100% hollarda rivojlanadi.

Gram-manfiy va anaerob mikroorganizmlar va zamburug’li infektsiyalar natijasida kelib chiqqan endokardit og’ir bo’lib, antibiotik terapiyasiga yomon ta’sir ko’rsatadi. Fungal endokardit operatsiyadan keyingi davrda antibiotiklarni uzoq muddat davolashda, uzoq vaqt venoz kateterlarlashda tez-tez uchraydi.

Mikroorganizmlarning endokardga adgeziyasi (yopishishi) ma’lum umumiy va mahalliy omillar bilan osonlashadi. Umumiy omillar orasida immunosupressiv davolanishda bo’lgan bemorlarda, alkogolizmda, giyohvandlarda va qariyalarda kuzatilgan og’ir immunosupressiya mavjud. Yurak klapanlariga tug’ma va orttirilgan anatomik shikastlanish, yurak nuqsonlari bilan yuzaga keladigan intrakardial gemodinamik kasalliklar kiradi.

Ko’pincha o’tkir osti yuqumli endokardit tug’ma yurak kasalligi yoki revmatik yurak qopqog’i kasalligi bilan rivojlanadi. Yurak nuqsonlaridan kelib chiqadigan gemodinamik buzilishlar klapanlarning mikrotravmalariga (asosan mitral va aorta), endokarddagi o’zgarishlarga yordam beradi. Yurak klapanlarida xarakterli yarali-so’galli o’zgarishlar gulkaram shaklida rivojlanadi (oshqozon yarasi yuzasida trombotik massalarning polipoz qatlami). Mikrobial koloniyalar klapanlarning tezda yo’q qilinishiga yordam beradi, ularning qattiqlashishi, deformatsiyasi va yorilishi mumkin. Zarar ko’rgan qopqoq normal ishlay olmaydi – yurak yetishmovchiligi rivojlanadi, bu juda tez rivojlanadi. Terining va shilliq pardalarning mayda tomirlari endoteliysida immunitet shikastlanib, vaskulit (trombovaskulit, gemorragik kapillyar toksikoz) rivojlanishiga olib keladi. Qon tomirlari devorlarining o’tkazuvchanligini buzish va mayda qon ketishlar paydo bo’lishi bilan tavsiflanadi. Ko’pincha, katta tomirlarning shikastlanishi mavjud: koronar va buyrak. Ko’pincha infektsiya protez qopqog’ida rivojlanadi, bu holda qo’zg’atuvchisi ko’pincha streptokokk hisoblanadi.

Infektsion endokarditning rivojlanishiga organizmning immunologik reaktivligini susaytiradigan omillar yordam beradi. Infektsion endokardit bilan kasallanish butun dunyoda doimiy ravishda oshib bormoqda. Xavf guruhiga aterosklerotik, travmatik va revmatik yurak qopqog’i shikastlangan odamlar kiradi. Qorinchalararo to’siq nuqsoni, aortaning koarktatsiyasi bo’lgan bemorlarda yuqumli endokardit rivojlanish xavfi yuqori. Hozirgi vaqtda protez klapanlari (mexanik yoki biologik), sun’iy yurak stimulyatorlari (yurak stimulyatorlari) bilan kasallanganlar soni ko’paymoqda. Uzoq va tez-tez vena ichiga suyuqlik yuborilishi tufayli yuqumli endokardit bilan kasallanish soni ko’paymoqda. Giyohvandlar ko’pincha yuqumli endokardit bilan kasallanishadi.

Infeksion endokardit tasnifi

Kelib chiqishi bo’yicha birlamchi va ikkilamchi infeksion endokardit ajratiladi. Birlamchi odatda o’zgaruvchan yurak klapanlari fonida turli xil etiologiyalarning septik holatlarida paydo bo’ladi. Ikkilamchi – revmatizm, sifilis, tomirlar yoki klapanlarning mavjud  tug’ma patologiyasi fonida, qopqoqni almashtirish operatsiyasidan yoki komissurotomiyadan so’ng rivojlanadi.

Klinik kechishiga ko’ra, yuqumli endokarditning quyidagi shakllari ajratiladi:

  • O’tkir – 2 oygacha davom etadigan, o’tkir septik holatning asoratlari, og’ir shikastlanishlar yoki qon tomirlari, yurak bo’shliqlarida tibbiy manipulyatsiya sifatida rivojlanadi: nozokomial (nozokomial) angiogen (kateter) sepsis. Bu og’ir septik alomatlar bilan yuqori patogen qo’zg’atuvchi bilan tavsiflanadi.
  • O’tkir osti – 2 oydan ko’proq davom etadigan, o’tkir yuqumli endokarditni yoki asosiy kasallikni yetarli darajada davolamaslik bilan rivojlanadi.
  • Cho’zilgan.

Giyohvandlarda yuqumli endokarditning klinik xususiyatlari yoshlik, o’ng qorincha etishmovchiligining tez rivojlanishi va umumiy intoksikatsiya, o’pkaning infiltrativ va destruktiv shikastlanishi hisoblanadi.

Keksa bemorlarda yuqumli endokardit ovqat hazm qilish tizimining surunkali kasalliklari, surunkali yuqumli o’choqlarning mavjudligi, yurak klapanlari shikastlanishi tufayli yuzaga keladi. Faol va harakatsiz (davolangan) infektsion endokarditni ajrating. Shikastlanish darajasiga ko’ra, endokardit yurak klapanlari varaqchalarining cheklangan shikastlanishi yoki klapan tashqarisida joylashgan shikastlanish bilan davom etadi.

Yuqumli endokarditning quyidagi shakllari mavjud:

  • yuqumli -toksik – vaqtinchalik bakteremiya, patogenning o’zgargan endokardga yopishishi, mikrob vegetatsiyasi shakllanishi bilan tavsiflanadi;
  • yuqumli-allergik yoki immun-yallig’lanishli-ichki organlarning shikastlanishining klinik belgilari xarakterlidir: miokardit, gepatit, nefrit, splenomegaliya;
  • distrofik – septik jarayonning rivojlanishi va yurak etishmovchiligi bilan rivojlanadi. Ichki organlarning og’ir va qaytarilmas shikastlanishlarining rivojlanishi xarakterlidir, xususan – ko’p sonli nekrozli miokardning toksik degeneratsiyasi. Miyokardning shikastlanishi uzoq davom etadigan infektsion endokarditning 92% holatlarida uchraydi.

Infeksion endokardit simptomlari

Yuqumli endokarditning kechishi kasallikning davomiyligiga, bemorning yoshiga, qo’zg’atuvchining turiga, shuningdek, oldingi antibiotik terapiyasiga bog’liq bo’lishi mumkin. Yuqori patogen qo’zg’atuvchilar (Staphylococcus aureus, gram-manfiy mikroflora) holatlarida, odatda, infektsion endokarditning o’tkir shakli va ko’p a’zolar yetishmovchiligining erta rivojlanishi kuzatiladi, shuning uchun klinik ko’rinish polimorfizm bilan tavsiflanadi.

Infektsion endokarditning klinik ko’rinishi asosan bakteremiya va toksinemiyaga bog’liq. Bemorlar umumiy zaiflik, nafas qisilishi, charchoq, ishtahaning yetishmasligi, vazn yo’qotishdan shikoyat qiladilar. Infektsion endokarditning xarakterli alomati – isitma – haroratning subfebrildan gektikgacha (charchab) ko’tarilishi, sovuqlik va kuchli terlash (ba’zida kuchli terlash). Anemiya rivojlanadi, teri va shilliq pardalarning oqarishi bilan namoyon bo’ladi, ba’zida «tuproqli», sarg’ish-kulrang rangga ega bo’ladi. Kichkina qon ketishlar (petexiya) terida, og’iz shilliq pardasida, tanglayda, ko’zning kon’yunktivasida va qovoqlarning burmalarida, tirnoq to’shagining tagida, klavikula sohasida, mo’rtlikdan kelib chiqadi. Kapillyarlarning mag’lubiyati terining yengil shikastlanishi (chimchilash belgisi) bilan aniqlanadi. Barmoqlar baraban tayoqchalari, tirnoqlar esa soat ko’zoynagi shaklida bo’ladi.

Yuqumli endokarditli bemorlarning ko’pchiligida yurak mushaklarining shikastlanishi (miokardit), kamqonlik bilan bog’liq funktsional shovqinlar va klapanlarning shikastlanishi kuzatiladi. Mitral va aorta klapanlari varaqalari shikastlanganda ularning yetishmovchiligi belgilari paydo bo’ladi. Ba’zida stenokardiya kuzatiladi, vaqti -vaqti bilan perikardning ishqalanish shovqini qayd etiladi. Olingan qopqoq nuqsonlari va miokard shikastlanishi yurak yetishmovchiligiga olib keladi.

Infektsion endokarditning o’tkirosti shakli bilan, miya, buyrak va taloq tomirlarining emboliyasi, yurak klapanlari varaqalari yirtilgan trombotik qoplamalar bilan, zararlangan organlarda yurak xurujlari paydo bo’lishi bilan sodir bo’ladi. Gepato- va splenomegaliya, buyraklar tomonidan – diffuz va ekstrapapillarar glomerulonefritning rivojlanishi, kamdan -kam hollarda – fokal nefrit, artralgiya va poliartrit bo’lishi mumkin.

Infeksion endokardit asoratlari

O’limga olib keladigan yuqumli endokarditning asoratlari septik shok, miyadagi emboliya, yurak, nafas olish qiyinlishuvi sindromi, o’tkir yurak yetishmovchiligi, ko’p a’zolar yetishmovchiligi.

Infektsion endokardit bilan ko’pincha ichki organlarning asoratlari kuzatiladi: buyraklar (nefrotik sindrom, infarkt, buyrak yetishmovchiligi, diffuz glomerulonefrit), yurak (yurak klapanlari nuqsonlari, miokardit, perikardit), o’pka (infarkt, pnevmoniya, o’pka gipertenziyasi, abses), jigar (xo’ppoz, gepatit, siroz); taloq (yurak xuruji, xo’ppoz, splenomegaliya, yorilish), asab tizimi (insult, gemiplegiya, meningoensefalit, miya absesi), tomirlar (anevrizma, gemorragik vaskülit, tromboz, tromboemboliya, tromboflebit).

Infeksion endokarditni tashxislash

Anamnez yig’ilganda, bemorda surunkali infektsiyalar va oldingi tibbiy aralashuvlar borligi baholanadi. Infektsion endokarditning yakuniy tashxisi instrumental va laboratoriya tadqiqotlari ma’lumotlari bilan tasdiqlanadi. Qonning klinik tahlilida katta leykotsitoz va ECHTning keskin oshishi aniqlanadi. Infektsiyaning qo’zg’atuvchisini aniqlash uchun bir qancha bakterial qon ekmasi muhim diagnostik ahamiyatga ega. Bakteriologik ekma uchun qon namunasini isitma balandligida olish tavsiya etiladi.

Bir yoki boshqa organ patologiyasi uchun biokimyoviy qon tekshiruvi ma’lumotlari turlicha bo’lishi mumkin. Infektsion endokardit bilan qonning oqsil spektrida o’zgarishlar qayd etiladi: (a-1 va a-2-globulinlar ko’payadi, keyinchalik g-globulinlar), immunitet holatida (MSK, immunoglobulin M oshishi, umumiy gemolitik faollik) komplement kamayadi, to’qimalarga qarshi antitelalar darajasi oshadi) …

ExoKG – bu yuqumli endokarditning qimmatli instrumental tadqiqotidir, bu yurak klapanlarida laxtalarni (o’lchamlari 5 mm dan ortiq) aniqlash imkonini beradi, bu infektsion endokarditning bevosita belgisidir. Aniqroq tashxis MRT va yurakning MSKT yordamida amalga oshiriladi.

Infeksion endokarditni davolash

Yuqumli endokardit bo’lsa, bemorning umumiy ahvoli yaxshilanmaguncha, yotoqda dam olish va parhez belgilanmaguncha davolanish statsionarda bo’lishi kerak. Yuqumli endokarditni davolashda asosiy rol qon terapiyasidan so’ng darhol boshlanadigan dori terapiyasiga, asosan antibakterial terapiyaga beriladi. Antibiotikni tanlash patogenning unga sezgirligi bilan belgilanadi, keng spektrli antibiotiklarni buyurgan ma’qul.

Yuqumli endokarditni davolashda penitsillinlar antibiotiklari aminoglikozidlar bilan birgalikda yaxshi ta’sir ko’rsatadi. Zamburug’li endokarditini davolash qiyin, shuning uchun amfoteritsin B uzoq muddat (bir necha hafta yoki oy) buyuriladi. Antimikrobial xususiyatlarga ega bo’lgan boshqa dorilar ham ishlatiladi (dioksidin, antistafilokokk globulin va boshqalar) va davolashning dori -darmonsiz usullari – plazmaferez, ultrabinafsha nurli qonning avtotransfuziyasi.

Birgalikda kasalliklar (miokardit, poliartrit, nefrit) bilan davolashga gormonal bo’lmagan yallig’lanishga qarshi dorilar qo’shiladi: diklofenak, indometazin. Dori -darmon bilan davolash samarasi bo’lmasa, jarrohlik aralashuvi ko’rsatiladi. Yurak klapanlarini protezlash shikastlangan joylarni olib tashlash bilan amalga oshiriladi (jarayonning og’irligi pasaygandan keyin). Jarrohlik aralashuvi faqat ko’rsatma bo’yicha kardiojarroh tomonidan bajarilishi va antibiotiklar bilan birga bo’lishi kerak.

Infeksion endokarditda prognoz

Yuqumli endokardit yurak -qon tomir kasalliklarining eng og’irlaridan biridir. Infektsion endokarditning prognozi ko’plab omillarga bog’liq: mavjud klapanlarning shikastlanishi, terapiyaning o’z vaqtida va adekvatligi va boshqalar. Infektsion endokarditning davolashsiz o’tkir shakli 1-1,5 oy ichida, o’tkir osti shakli 4-6 oy ichida halokatli bo’ladi. Tegishli antibiotik terapiyasi bilan o’lim 30%, protez klapanlarning infektsiyasi bilan – 50%ni tashkil qiladi. Keksa bemorlarda infektsion endokardit ancha sustroq, ko’pincha darhol aniqlanmaydi va prognozi yomonroq bo’ladi. Bemorlarning 10-15 foizida kasallikning qaytalanishi bilan surunkali shaklga o’tishi qayd etiladi.

Infeksion endokardit profilaktikasi

Infektsion endokardit rivojlanish xavfi yuqori bo’lgan shaxslar uchun zarur kuzatuv va nazorat o’rnatiladi. Bu, birinchi navbatda, yurak klapanlari protezli, tug’ma yoki orttirilgan yurak nuqsonlari, qon tomir patologiyasi, yuqumli endokardit tarixi, surunkali infektsiya o’choqlari (karies, surunkali tonzillit, surunkali pielonefrit) bo’lgan bemorlarga tegishli.

Bakteremiyaning rivojlanishi turli xil tibbiy manipulyatsiyalar bilan hamroh bo’lishi mumkin: jarrohlik aralashuvlar, urologik va ginekologik instrumental tekshiruvlar, endoskopik muolajalar, tishlarni olib tashlash va boshqalar Profilaktik maqsadlarda bu tadbirlarga antibiotik terapiyasi buyuriladi. Shuningdek, gipotermiya, virusli va bakterial infektsiyalardan (gripp, tonzillit) saqlanish kerak. Surunkali infektsiya o’choqlarini kamida 3-6 oyda bir marta tozalash kerak.

26340cookie-checkInfeksion endokardit haqida – sababi, belgilari, tasnifi, tashxislash, davolash va oldini olish

Share with:

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi.

Tarjima qilish »