Och qoringa ko’ngil aynishi – epigastral mintaqada, og’iz bo’shlig’ida va halqumda og’riqli hislar, och qoringa qusish markazining pastki qo’zg’alishi bilan paydo bo’ladi. Ko’ngil aynishi oshqozon-ichak trakti patologiyalari bilan ham, homilador ayollarning toksikozi, endogen intoksikatsiya sindromi va nevrologik kasalliklar natijasida ham kuzatilishi mumkin. Ko’ngil aynish sabablarini aniqlash uchun ultratovush, endoskopiya, pH-metriya, laboratoriya qon va najas tekshiruvlari belgilanadi, ayollarga ginekologik tekshiruv tavsiya etiladi. Noqulaylikni bartaraf etish uchun o’simlik choylari, prokinetiklar, sedativlar, antasidlar qo’llaniladi.

Och qoringa ko’ngil aynishi sabablari

Ko’ngil aynishi odatda ovqat hazm qilish tizimining organik yoki funktsional patologiyasi mavjudligini ko’rsatadi, endotoksikoz, nevrologik kasalliklarni ko’rsatishi mumkin. Ko’ngil aynishning eng ko’p uchraydigan fiziologik sabablari vitamin komplekslarini och qoringa qabul qilishni o’z ichiga oladi. Ko’pincha noxush tuyg’ular askorbin kislotasi, B vitaminlari, kversetinni qo’llashdan keyin rivojlanadi. Alomat – og’iz orqali qabul qilinadigan temir preparatlarining keng tarqalgan yon ta’siri hisoblanadi.

Homilador ayollarning toksikozi

Homiladorlik davrida och qoringa ko’ngil aynishining mavjudligi erta toksikoz bilan bog’liq bo’lib, bu ayollarning 60 foizida 5-6 haftadan boshlab aniqlanadi. Ertalab noqulaylik paydo bo’lishining bir nechta sabablari bor: qondagi jinsiy gormonlar kontsentratsiyasining o’zgarishi, xomilalik tuxumning biriktirilishi tufayli bachadon tanasining nerv tugunlarining ta’sirlanishi, immunologik holatning buzilishi. Noqulaylik tupurik, ovqatdan nafratlanish, zaiflik, bosh aylanishi bilan birga keladi. Ko’ngil aynishi odatda qusishdan oldin bo’ladi, uning chastotasi toksikozning og’irligi bilan bog’liq.

Oshqozon kasalliklari

Noxush alomatlar ko’pincha giperatsid holatlardan kelib chiqadi, erkin xlorid kislotaning ortiqcha miqdori oshqozon shilliq qavatini bezovta qilganda, organning nerv retseptorlari tomonidan patologik impulslarni keltirib chiqaradi. Ko’ngil aynishi nafaqat oshqozonning organik kasalliklari, balki dispepsiyaning funktsional varianti bilan ham bog’liq. Alomat turli lokalizatsiya va intensivlikdagi qorin og’rig’i, najasning beqarorligi bilan birga keladi. Ko’pincha och qoringa ko’ngil aynishi quyidagi patologiyalar bilan rivojlanadi:

• Eroziv gastrit. Noqulaylik va qusish istagi oshqozonning intramural pleksusining ta’sirlanishi tufayli yuzaga keladi. Oshqozon shilliq qavatining eroziyasi bilan ko’ngil aynishi yengil epigastral og’riq, najasning buzilishi va qorin dam bo’lishi kuzatiladi. Bundan tashqari, bemorlar yurak o’ynashi, havo yoki nordon hudli kekirishdan aziyat chekishadi. Kasallikning xavfli asorati qon ketishi bo’lib, qon chiziqlari bilan qusishni qo’zg’atadi.
• Surunkali gastrit. Oshqozonda ko’ngil aynishi ko’pincha helikobakterioz bilan kuzatiladi – bakterial kelib chiqadigan yallig’lanish jarayoni. Bemorlarda epigastral mintaqada simillovchi og’riqlar, yurak o’ynashi, jig’ildon qaynashi, ishtaha yo’qolishi seziladi. O’zgaruvchan ich qotishi va diareya bilan najas buziladi. Vaqt o’tishi bilan kasallik og’ir ovqat hazm qilish buzilishi bilan namoyon bo’ladigan gipoasid turiga aylanadi.
• Oshqozon yara kasalligi. Uyg’onganidan keyin va och qoringa ko’ngil aynish shikoyatlari o’n ikki barmoqli ichak yarasi uchun ko’proq patognomonikdir, ammo oshqozon devoridagi organik nuqson bilan ham yuzaga keladi. Og’riqli hislar epigastral zonada o’tkir og’riqlar, davriy qusish bilan birga keladi. Oshqozon yarasi uchun mavsumiy qo’zishlar bahor va kuzda odatiy hol bo’lib, dietada xatolar, spirtli ichimliklarni iste’mol qilishdan keyin yomonlashadi.
• Safro reflyuksli gastrit. Yallig’lanishning bu varianti normal peristaltik faollikni buzgan holda safro oqimi tufayli oshqozonning nerv tugunlarining ta’sirlanishi bilan tavsiflanadi. Dispeptik kasalliklar och qoringa paydo bo’ladi, bemorlar ko’ngil aynishi, qayt qilish, to’sh orqasida yonish haqida shikoyat qiladilar. Og’riq sindromi ko’pincha ovqatdan keyin kuzatiladi, qorin bo’shlig’ida og’irlik doimo seziladi.
• Oshqozon ta’sirlanish sindromi. Kasallik xlorid kislotasi ishlab chiqarishning davriy o’sishi bilan bog’liq bo’lib, bu stress, ovqatlanishdagi xatolar va tartibsiz ovqatlanish natijasidir. Funktsional hazmsizlik belgilari ko’proq yoshlarda uchraydi. Dispeptik kasalliklar emotsional labillik, avtonom nerv tizimining ishidagi o’zgarishlar bilan birga keladi.

Parazit invaziyalari

Och qoringa ko’ngil aynishi ko’pincha protozoy infektsiyalar, ayniqsa bolalarda gelmintiazlarning birinchi belgilaridan biridir. Qusish markazining ta’sirlanishi ovqat hazm qilish traktining shilliq qavatining shikastlanishi, shuningdek, organizmda to’plangan gelmintlarning toksik metabolik mahsulotlari ta’siri ostida yuzaga keladi. Parazit antigenlariga yuqori sezuvchanlik muhim rol o’ynaydi. Ko’ngil aynishi ko’pincha yuqumli kasalliklarga chalingan bemorlarda uchraydi, masalan:

• Lyamblioz. Ushbu protozoy infektsiya bilan refleksli ko’ngil aynishi kuzatiladi, bu ichaklarga, o’t yo’llariga zarar yetkazish bilan bog’liq. Alomatlar orasida epigastral sohada og’irlik va og’riq, o’ng qovurg’a ostida qichishish, diareya moyilligi bilan najasning beqarorligi kiradi. Lyamblioz har xil intensivlikdagi intoksikatsiya sindromi bilan tavsiflanadi: subfebril holat, charchoq, bosh og’rig’i.
• Toksoplazmoz. Ko’ngil aynishi kasallikning ko’rinishlaridan biri bo’lib, ovqat hazm qilish traktining shikastlanishidan kelib chiqadi – alomat ko’pincha qorin og’rig’i, ich qotishi va meteorizm bilan birga mezadenitning bir qismi sifatida paydo bo’ladi. Toksoplazmozda ko’plab tizimlar va organlarning ishtiroki bilan klinik ko’rinishning polimorfizmi mavjud. Umumiy intoksikatsiya belgilari kuchayadi, jigar va taloq kattalashadi, terida makulopapulyar toshmalar paydo bo’ladi.
• Askarioz. Dispeptik buzilishlar kasallikning ichak shakliga xos bo’lib, ichak bo’ylab og’riqlar, och qoringa ko’ngil aynishi, ich qotishi ustunlik qiladigan axlat kasalliklari kuzatiladi. Gelmintlarning ommaviy bostirib kirishida qisman ichak tutilishi, vazn yo’qotish va ishtaha pasayishi mumkin. Askaridoz ba’zida safro va oshqozon osti bezi yo’llariga kirib boradi, bu o’t pufagida, oshqozon osti bezida yallig’lanishga olib keladi.

Qizilo’ngachning eroziyasi

Och qoringa ko’ngil aynishi agressiv oshqozon tarkibining gorizontal holatda pastki qizilo’ngachga tushishi natijasida yuzaga keladi. Xlorid kislota ta’sirlangan shilliq qavat uchun qo’shimcha ta’sir beruvchi hisoblanadi. Alomat odatda to’sh orqasida yonib, nordon kekirish bilan birga keladi. Bemorlar ovqatdan keyin yutish buzilishi, o’tkir retrosternal og’riqlar haqida shikoyat qiladilar. Qizilo’ngach devorining katta organik shikastlanishi bilan qon ketishi mumkin, bunda qusishda qizil qon chiziqlari aniqlanadi.

Migren

Migren bilan och qoringa ko’ngil aynishi markaziy kelib chiqadi va qo’zg’alishning patologik markazdan uzunchoq miyaning qusish markaziga tarqalishi bilan bog’liq. Simptom holsizlik, uyquchanlik, esnash bilan birlashtirilgan paraklinik bosqichida paydo bo’ladi. Eng yuqori davrda bemorlar boshning yarmida, ko’pincha peshona, chakka zonada o’tkir chidab bo’lmas og’riqni boshdan kechirishadi. Og’riq sindromi yorqin nur ta’sirida kuchayadi, baland tovushlar, ko’ngil aynishi va qusish ko’pincha og’riqning balandligida rivojlanadi. Hurujning davomiyligi 4 soatdan bir necha kungacha bo’lishi mumkin.

Endogen intoksikatsiyalar

Endotoksikoz sindromida ko’ngil aynishning rivojlanishi toksik moddalar bilan miyaning to’rtinchi qorinchasi hududida tetik zonasini bevosita ta’sirlanishi bilan bog’liq. Noxush tuyg’ular boshqa asab tuzilmalarining shikastlanishi va ichki organlarning funktsional buzilishlari natijasida yuzaga kelgan umumiy og’ir holat fonida shakllanadi. Alomat turli surunkali jigar kasalliklarida (gepatit, yog’ degeneratsiyasi) kuzatiladi, bu uning detoksifikatsiya funktsiyasini pasayishiga olib keladi.

Och qoringa ko’ngil aynishi ko’pincha surunkali buyrak yetishmovchiligi va uremiya bilan og’rigan bemorlar tomonidan qayd etiladi, bunda organizmni ekskretator funktsiyasi buzilganligi sababli kechiktirilgan oqsil almashinuvi mahsulotlari bilan zaharlanadi. Namoyish doimiy tashnalik, quruq og’iz, ishtaha pasayishi, barmoqlarning tremori bilan birga keladi. Teri kul rangida juda oqarib ketadi, qichima bezovta qiladi. Och qoringa ko’ngil aynishi, yomon sifatli o’sma hujayralarining metabolik mahsulotlari umumiy qon oqimiga kirganda, saraton intoksikatsiyasining oqibati bo’ladi.

Shoshilinch holatlar

Och qoringa ko’ngil aynishining ko’rinishi shoshilinch tibbiy yordamni talab qiladigan o’tkir kasalliklarga xosdir. Noqulaylik hissi turli yo’llar bilan shakllanadi: uzunchoq miyadagi qusish markazining trigger zonasiga bevosita ta’sir qilish orqali, visseral retseptorlar yoki seroz membranalarda nerv uchlari qo’zg’atilganda refleks mexanizmlar bilan. Ushbu kasalliklar og’ir yoki o’ta og’ir umumiy holat bilan tavsiflanadi. Ko’ngil aynishi quyidagi patologiyalarda paydo bo’ladi:

• Gipertenziv inqiroz (kriz). Och qoringa ko’ngil aynishi miya gemodinamikasining og’ir buzilishlari va ikkilamchi neyrovegetativ reaktsiyalar tufayli yuzaga keladi. Kuchli bosh og’rig’i boshning orqa va chakkalarida rivojlanadi, bu ko’rishning buzilishi («chivinlarning miltillashi», «dog'» paydo bo’lishi), ortiqcha terlash, yuz va bo’yin terisining qizarishi bilan birga keladi. Klassik holatlarda murakkab bo’lmagan inqirozning davomiyligi 5-6 soatgacha.
• Appenditsit. O’simtaning yallig’lanishi refleksli ko’ngil aynishi va qayt qilishni keltirib chiqaradigan aniq og’riq sindromi bilan birga keladi. Apandisit bilan og’riq tez-tez ko’chib o’tadi – birinchi navbatda ular kindikda paydo bo’ladi va bir muncha vaqt o’tgach ular o’ng yonbosh mintaqasida lokalizatsiya qilinadi. Umumiy intoksikatsiya sindromi toksinlar va yallig’lanish mahsulotlarining qonga kirishi, taxikardiya va qon bosimining pasayishi tufayli kuchayadi.
• Peritonit. Kasallikning dastlabki bosqichlarida ko’ngil aynishining boshlanishi qusish markazining peritoneal retseptorlarning ta’sirlanishi uchun refleks reaktsiyalariga bog’liq. Kelajakda ichak parezi va og’ir endotoksikoz bilan bog’liq bo’lgan boshqarib bo’lmaydigan qusish boshlanadi. Peritonit qorin og’rig’ining asta-sekin pasayishi bilan tavsiflanadi, chunki bemorning umumiy ahvoli yomonlashadi. Og’ir holatlarda ko’p organ yetishmovchiligining kuchayishi kuzatilishi mumkin.

Tekshiruv

Och qoringa ko’ngil aynishining ko’rinishi ham ovqat hazm qilish traktining, ham boshqa tana tizimlarining turli patologiyalariga bog’liq. Shuning uchun gastroenterolog tomonidan tayinlangan keng qamrovli tekshiruv keng ko’lamli instrumental usullar va laboratoriya tekshiruvlarini o’z ichiga oladi. Birinchidan, oshqozon-ichak traktining holati o’rganiladi, keyin boshqa organlar tekshiriladi. Diagnostika nuqtai nazaridan eng qimmatlilari:

• Sonografiya. Qorin bo’shlig’ining ultratovush tekshiruvi ovqat hazm qilish traktining holatini tezda baholash va keyingi taktikalarni ishlab chiqish uchun tekshiruvning dastlabki bosqichida qo’llaniladi. Invaziv bo’lmagan ultratovush tekshiruvi yallig’lanish jarayonining o’ziga xos bo’lmagan belgilarini aniqlash, oshqozon-ichak trakti organlarida morfologik kasalliklarni aniqlash imkonini beradi.
• Endoskopiya. Ko’rsatmalarga ko’ra, EGDS oshqozon, qizilo’ngach va o’n ikki barmoqli ichakning yuqori qismlarining shilliq qavatini aniq ko’rish uchun amalga oshiriladi. Usul yallig’lanish kasalliklarini, o’smalarni, sikatrik o’zgarishlarni tasdiqlash uchun ishlatiladi. Tashxisni aniqlashtirish uchun gistologik tekshiruv bilan biopsiya o’tkaziladi.
• Oshqozon ichi pH-metriyasi. Giperatsid kasalliklari ko’pincha och qoringa ko’ngil aynishiga olib keladi, shuning uchun o’ziga xos shikoyatlar mavjud bo’lganda, 24 soat ichida oshqozondagi pH ni o’lchash tavsiya etiladi. Usul organning kislota ishlab chiqarish funktsiyasining sifatini, faollashuv darajasini baholashga imkon beradi. Bundan tashqari, qizilo’ngachda pH ni o’lchash amalga oshiriladi.
• Najas tahlili. Barcha bemorlarga ichakning buzilishini aniqlash uchun standart koprogram buyuriladi, ular gelmint tuxumlari uchun tahlil qilinadi. Agar kasallikning yuqumli etiologiyasi shubha qilingan bo’lsa, najasning kengaytirilgan bakteriologik tekshiruvi o’tkaziladi. Oshqozon-ichak traktidan qon ketishini istisno qilish uchun Gregersen reaktsiyasi tavsiya etiladi.
• Laboratoriya tadqiqotlari. Vena qonini biokimyoviy tahlil qilish juda informatsion usul bo’lib, u jigar, buyraklar faoliyatining buzilishini tasdiqlash, endogen intoksikatsiya darajasini aniqlash uchun ishlatilishi mumkin. Qon, shuningdek, ichak infektsiyalarining eng keng tarqalgan antigenleri, gastrin, pepsinogen darajasi uchun tekshiriladi.

Ertalabki ko’ngil aynish shikoyati bo’lgan reproduktiv yoshdagi barcha ayollarga homiladorlik mavjudligini tasdiqlash yoki rad etish uchun gormonlar uchun maxsus tahlilni o’tkazish bilan ginekolog bilan maslahatlashish belgilanadi. Och qoringa ko’ngil aynishi kuchli bosh og’rig’i bilan birga kelganda, nevrologik tekshiruv tavsiya etiladi. Qiyin holatlarda tashxisni tekshirish uchun boshqa mutaxassislarning maslahati talab qilinishi mumkin.

Belgini bartaraf etish

Dori-darmonlarni qabul qilish natijasida noxush alomatlar paydo bo’lsa, dori-darmonlarni qabul qilish vaqtini o’zgartirish yoki ularni ozgina ovqatlanib, keyin qabul qilish kifoya. Dori vositalariga kuchli sezuvchanlikda shifokorlar parenteral yuborish usullarini tavsiya qiladilar. Homilador ayollarda oziqlanishni buzmaydigan yoki kuchli bo’lmagan ko’ngil aynishi tuzatishni talab qilmaydi. Ayolga tez-tez fraksional ovqatlanish, psixologik dam olishga rioya qilish, mumkin bo’lgan gimnastika tavsiya etiladi. Og’ir toksikoz kasalxonaga yotqizish uchun ko’rsatma hisoblanadi.

Och qoringa ko’ngil aynishi turli kasalliklar bilan bog’liq bo’lganligi sababli, uni bartaraf etish uchun asosiy patologiyani etiotrop, patogenetik davolashni amalga oshirish kerak. Ko’ngil aynishning asosiy sababi aniqlanmaguncha, o’simlik choylari (romashka, zanjabil) noqulaylikni kamaytirish uchun ishlatilishi mumkin, prokinetik, antasidlar, yengil sedativ o’simlik preparatlari dori vositalaridan buyuriladi. Alomat takroriy qusish, qorin bo’shlig’ida kuchli og’riq va umumiy holatning buzilishi bilan birlashganda, darhol mutaxassislar bilan maslahatlashish kerak.