Prostatit prostata bezining yallig‘lanish kasalligi hisoblanadi. U tez-tez siyish, jinsiy a’zo, yorg‘oq va to‘g‘ri ichak sohasida og‘riq, jinsiy buzilishlar (ereksiyaning buzilishi, erta eyakulyatsiya va hokazo), ba’zan siydik tutilishi, siydikda qon aralashmasi kabi belgilar bilan namoyon bo‘ladi. Prostatit tashxisi urolog yoki androlog tomonidan xarakterli klinik ko‘rinish va rektal tekshiruv natijalariga asoslanib qo‘yiladi. Qo‘shimcha ravishda prostata bezining ultratovush tekshiruvi, prostata suyuqligi va siydikni bakteriologik ekish o‘tkaziladi. Davolash konservativ usulda olib boriladi – antibakterial terapiya, immunoterapiya, prostata massaji va turmush tarzini o‘zgartirish choralarini o‘z ichiga oladi.

Umumiy ma’lumot

Prostatit – urug‘ (prostata) bezining yallig‘lanishi bo‘lib, erkaklarda siydik-tanosil tizimining eng keng tarqalgan kasalligi hisoblanadi. Ko‘pincha 25-50 yoshli erkaklarda uchraydi. Turli ma’lumotlarga ko‘ra, 30 yoshdan oshgan erkaklarning 30-85 foizi prostatitdan aziyat chekadi. Prostata bezida abssess paydo bo‘lishi, moyaklar va uning ortiqlarining yallig‘lanishi mumkin, bu esa bepushtlikka olib kelishi mumkin. Infeksiyaning yuqoriga tarqalishi siydik-tanosil tizimining yuqori qismlarida yallig‘lanishga (sistit, piyelonefrit) sabab bo‘ladi. Infeksiyaning avj olib borishi siydik-tanosil sistemasining yuqori bo‘limlari yallig‘lanishiga (sistit, piyelonefrit) olib boradi.

Patologiya siydik-tanosil tizimi a’zolaridan (siydik yo‘li, qovuq) yoki uzoqdagi yallig‘lanish o‘chog‘idan (zotiljam, gripp, angina, chipqon kasalliklarida) prostata to‘qimasiga infeksion agent kirganda rivojlanadi.

Sabablari

O‘tkir jarayonda infektsion agent sifatida oltin rangli stafilokokk (Staphylococcus aureus), enterokokk (Enterococcus), enterobakter (Enterobacter), ko‘k yiringli tayoqcha (Pseudomonas), protey (Proteus), klebsiella (Klebsiella) va ichak tayoqchasi (E. Coli) ishtirok etishi mumkin. Ko‘pchilik mikroorganizmlar shartli patogen floraga kiradi va faqat boshqa moyillik keltirib chiqaruvchi omillar mavjud bo‘lgandagina prostatitni keltirib chiqaradi. Surunkali yallig‘lanish odatda polimikrob assotsiatsiyalari bilan bog‘liq.

Kasallik rivojlanish xavfi quyidagi holatlarda ortadi:

• Umumiy sovqotish (bir martalik yoki doimiy, mehnat sharoitlari bilan bog‘liq).
• Kamharakat hayot tarzi, uzoq vaqt o‘tirishga majbur qiluvchi kasblar (kompyuter operatori, haydovchi va boshqalar).
• Doimiy qabziyat.
• Jinsiy faoliyat ritmining buzilishi (juda faol jinsiy hayot, uzoq muddatli tiyilish, hissiy jihatdan samarasiz «odatdagi» jinsiy aloqada to‘liq bo‘lmagan eyakulyatsiya).
• Surunkali kasalliklar (xoletsistit, bronxit) yoki organizmdagi surunkali infeksiya o‘choqlari (surunkali osteomiyelit, davolanmagan kariyes, tonzillit va boshqalar).
• O‘tkazilgan urologik kasalliklar (uretrit, sistit va boshqalar) va jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklar (xlamidioz, trixomoniaz, gonoreya).
• Immun tizimini zaiflashtiruvchi holatlar (surunkali stresslar, tartibsiz va to‘yimsiz ovqatlanish, doimiy uyqusizlik, sportchilarda ortiqcha mashg‘ulot holatlari).
• Surunkali intoksikatsiyalar (spirtli ichimliklar, nikotin, morfin).

Zamonaviy andrologiya sohasidagi ba’zi tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, avtomobilchilar, mototsiklchilar va velosipedchilar orasida tebranish va silkinishdan kelib chiqadigan surunkali travma provokatsion omil bo‘lishi mumkin. Ammo aksariyat mutaxassislar bu holatlar kasallikning asl sababchilari emas, balki prostata to‘qimalaridagi yashirin yallig‘lanish jarayonining avj olishiga yordam beruvchi omillar deb hisoblaydi.

Prostatitning rivojlanishida asosiy rol prostata to‘qimalarida turg‘un hodisalarning mavjudligi bilan bog‘liq. Kapillyar qon oqimining buzilishi lipidlarning erkin radikal oksidlanishini kuchaytiradi, prostata to‘qimalarida shish va ekssudatsiyaga olib keladi va infektsion jarayon rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratadi.

Prostatit belgilari

O‘tkir prostatit

O‘tkir prostatitning uch bosqichi ajratiladi, ular ma’lum klinik manzara va morfologik o‘zgarishlar bilan tavsiflanadi:

• O‘tkir kataral. Bemorlar tez-tez va ko‘pincha og‘riqli siydik chiqarish, dumg‘aza va oraliq sohasida og‘riqdan shikoyat qiladilar.
• O‘tkir follikulyar. Og‘riqlar kuchayadi, ba’zan orqa chiqaruv teshigiga tarqaladi va ich kelganda ortadi. Siydik chiqarish qiyinlashadi, siydik ingichka oqimda oqadi. Ayrim hollarda siydik ushlanishi kuzatiladi. Subfebril isitma yoki o‘rtacha gipetermiya xos.
• O‘tkir parenximatoz. Jiddiy umumiy intoksikatsiya, 38-40°C gacha bo‘lgan isitma, titroq. Dizurik buzilishlar, ko‘pincha o‘tkir siydik ushlanishi. Oraliqda o‘tkir, pulsatsiyalanuvchi og‘riqlar. Ich kelish jarayoni qiyinlashadi.

Surunkali prostatit

Ba’zi hollarda surunkali prostatit o‘tkir jarayonning oqibati sifatida yuzaga keladi, ammo odatda u birlamchi surunkali kechadi. Isitma kamdan-kam hollarda subfebril ko‘rsatkichlargacha ko‘tariladi. Bemor oraliq sohasida kuchsiz og‘riq, siydik chiqarish va ich kelish jarayonida noqulayliklardan shikoyat qiladi. Eng xarakterli belgi – ich kelganda uretradan ozgina ajralmalar chiqishi. Birlamchi surunkali shakl uzoq vaqt davomida rivojlanadi. Unga prostatoz (kapillyarlarda qon turg‘unligi), asta-sekin abakterial prostatitga o‘tuvchi holat, yetakchilik qiladi.

Surunkali prostatit ko‘pincha xlamidiya, trixomonada, ureaplazma, gonokokk kabi maxsus infeksiya qo‘zg‘atuvchilari keltirib chiqargan yallig‘lanish jarayonining asorati hisoblanadi. Ko‘p hollarda maxsus yallig‘lanish jarayoni simptomlari prostata zararlanishini yashiradi. Siydik chiqarish paytida og‘riqning biroz kuchayishi, oraliq sohasida kuchsiz og‘riq, ich kelganda uretradan ajralmalar chiqishi kuzatilishi mumkin. Klinik ko‘rinishdagi kichik o‘zgarishlar ko‘pincha bemor tomonidan e’tibordan chetda qoladi.

Surunkali prostata yallig‘lanishi o‘zini uretrada va oraliqda kuydiruvchi his, dizuriya, jinsiy buzilishlar, umumiy charchoqning ortishi bilan namoyon qilishi mumkin. Potentsiya buzilishlari (yoki bu buzilishlardan qo‘rqish) ruhiy tushkunlik, xavotir va asabiylikni keltirib chiqaradi. Klinik manzara har doim yuqorida sanab o‘tilgan simptomlarning barchasini o‘z ichiga olmaydi, bemorlar orasida farq qiladi va vaqt o‘tishi bilan o‘zgarib boradi. Surunkali prostatitga xos uchta asosiy sindrom ajratiladi: og‘riqli, dizurik va jinsiy buzilishlar.

Prostata to‘qimasida og‘riq retseptorlari yo‘q. Surunkali prostatitda og‘riqlarning sababi – tos a’zolari nerv yo‘llarining yallig‘lanish jarayoniga kirishidir. Bemorlar og‘riqlarning turli darajada ekanidan shikoyat qiladilar: kuchsiz, tolqinli og‘riqlardan intensiv, uyquni buzadigan og‘riqqacha. Og‘riqning xarakteri o‘zgarishi (kuchayishi yoki susayishi) eyakulyatsiya, haddan tashqari jinsiy faollik yoki jinsiy abstinentsiya bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Og‘riqlar moyak qoplami, dumg‘aza, oraliq va ba’zan bel sohasiga tarqaladi.

Surunkali prostatitda yallig‘lanish natijasida prostata hajmi kattalashadi va uretrani siqadi. Siydik yo‘lining kengligi kamayadi. Bemorda tez-tez siyishga intilish, qovuqni to‘liq bo‘shata olmaslik hissi paydo bo‘ladi. Odatda, dizurik hodisalar erta bosqichlarda yaqqol ifodalanadi. Keyinchalik qovuq va siydik yo‘llarining mushak qatlami kompensator gipertrofiyasi rivojlanadi. Ushbu davrda dizuriya simptomlari pasayadi, ammo moslashuv mexanizmlarining buzilishi bilan yana kuchayadi.

Boshlang‘ich bosqichlarda turli ko‘rinishda kuzatiladigan dispotentsiya rivojlanishi mumkin. Bemorlar ko‘pincha kechasi erektsiyaning tez-tez sodir bo‘lishi, orqaga tortilgan orgazm yoki erektsiyaning yomonlashishidan shikoyat qiladilar. Ejakulyatsiya jarayonining tezlashuvi orgazm markazining qo‘zg‘aluvchanlik darajasining pasayishi bilan bog‘liq. Ejakulyatsiya paytida og‘riq hissi jinsiy hayotdan voz kechishga sabab bo‘lishi mumkin. Keyinchalik jinsiy buzilishlar kuchayadi. Kech bosqichda impotensiya rivojlanadi.

Jinsiy buzilish darajasi ko‘plab omillarga, jumladan, bemorning jinsiy konstitutsiyasi va psixologik holatiga bog‘liq. Potentsiya va dizuriya buzilishi prostata bezidagi o‘zgarishlar, shuningdek, bemorning surunkali prostatit aniqlangandan keyin jinsiy va siydik buzilishlari rivojlanishini kutishi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Ayniqsa, ta’sirchan, xavotirli bemorlarda psixogen dispotentsiya va dizuriya rivojlanadi.

Impotensiya yoki jinsiy buzilishlar xavfi bemorlar uchun qiyin kechadi. Ko‘pincha xarakter o‘zgarishi, asabiylik, ko‘p shikoyat qilish, o‘z salomatligiga haddan tashqari tashvishlanish va hattoki “kasallikka sho‘ng‘ish” kuzatiladi.

Asoratlari

O‘tkir prostatitni o‘z vaqtida davolash amalga oshirilmasa, prostata bezi absessi rivojlanish xavfi yuqori bo‘ladi. Yiringli o‘choq hosil bo‘lganda bemorning tana harorati 39-40°C gacha ko‘tariladi va getik xarakterga ega bo‘lishi mumkin. Harorat ko‘tarilishi davrlari kuchli titroq bilan almashadi. Oraliqdagi keskin og‘riqlar siydik chiqarishni qiyinlashtiradi va ich kelishini imkonsiz qiladi.

Prostata bezining shishi ortishi natijasida o‘tkir siydik chiqarishning ushlanishi kuzatiladi. Kamdan-kam hollarda absess o‘z-o‘zidan uretraga yoki to‘g‘ri ichakka yorilib chiqadi. Agar uretraga yorilib chiqsa, siydik chiqarishda yiringli, loyqa va o‘tkir yoqimsiz hidli siydik ajraladi. To‘g‘ri ichakka yorilganda esa, najas tarkibida yiring va shilliq bo‘ladi.

Surunkali prostatit uchun to‘lqinli kechish xos bo‘lib, bu uzoq muddatli remissiya davrlari bilan ajralib turadi. Ushbu davrlarda prostatadagi yallig‘lanish yashirin ravishda yoki juda kam simptomlar bilan namoyon bo‘ladi. Bemorlarni hech narsa bezovta qilmaganda, ular ko‘pincha davolashni to‘xtatadilar va faqat asoratlar rivojlanganda murojaat qiladilar.

Infeksiyaning siydik yo‘llari bo‘ylab tarqalishi pielonefrit va sistitni keltirib chiqaradi. Surunkali jarayonning eng keng tarqalgan asorati — moyak va moyak ortiqlari yallig‘lanishi (epididimoorxit) hamda urug‘ pufakchalari yallig‘lanishi (vezikulit). Ushbu kasalliklarning natijasida ko‘pincha bepushtlik rivojlanadi.

Diagnostikasi

Xarakterli klinik manzara o‘tkir va surunkali prostatitda diagnoz qo‘yish jarayonini osonlashtiradi. Quyidagilar majburiy tartibda amalga oshiriladi:

• prostatani rektal tekshirish
• mikrofloraning sezgirligini aniqlash uchun prostata sekretini olish (prostata sekretini ekish va siydikni orqaga ekish).
• Strukturaviy o‘zgarishlarni (o‘sma, kista, adenoma) aniqlash va prostatitni boshqa kasalliklardan farqlash uchun prostata bezining ultratovush tekshiruvi o‘tkaziladi
• bepushtlik rivojlanishini istisno qilish yoki tasdiqlash uchun spermogramma.

Davolash

O‘tkir prostatitni davolash
Asoratlanmagan o‘tkir jarayonli bemorlar urolog nazorati ostida ambulator davolanadi. Kuchli intoksikatsiya yoki yiringli jarayondan gumon qilinganda, shifoxonaga yotqizish tavsiya etiladi. Antibakterial davolash o‘tkaziladi. Preparatlar infeksiya qo‘zg‘atuvchining sezgirligiga qarab tanlanadi. Prostata to‘qimalariga yaxshi singadigan antibiotiklar (masalan, tsiprofloksasin va boshqalar) keng qo‘llaniladi.

Prostatit fonida o‘tkir siydik chiqarish ushlanishi rivojlanganda, uretral kateter o‘rniga sistostoma o‘rnatiladi, chunki prostata absessi shakllanish xavfi mavjud. Absess rivojlanganda endoskopik transrektal yoki transuretral yiringni ochish jarrohligi o‘tkaziladi.

Surunkali prostatitni davolash
Surunkali prostatitni davolash kompleks yondashuvni talab qiladi va quyidagilarni o‘z ichiga oladi: etiologik davolash, fizioterapiya, immunitetni tuzatish.

1. Antibiotikoterapiya. Bemorlarga 4-8 hafta davomida uzoq muddatli antibakterial preparatlar kursi buyuriladi. Antibakterial dorilar turi va dozasini tanlash, shuningdek, davolash kursining davomiyligi individual ravishda aniqlanadi. Preparatlar siydik va prostata sekretsiyasi ekish natijalariga qarab tanlanadi.
2. Prostata massaji. Massaj prostata beziga kompleks ta’sir ko‘rsatadi. Massaj paytida prostata bezida yig‘ilgan yallig‘lanish sekretsiyasi kanallarga siqib chiqariladi, so‘ng uretraga o‘tadi va organizmdan chiqariladi. Ushbu protsedura prostataning qon aylanishini yaxshilaydi, bu turg‘unlikni minimallashtiradi va antibakterial preparatlarning ta’sirlangan to‘qimaga kirishini yaxshilaydi.
3. Fizioterapiya. Qon aylanishini yaxshilash uchun lazer ta’siri, ultratovush to‘lqinlari va elektromagnit tebranishlar qo‘llaniladi. Agar fizioterapiya protseduralarini o‘tkazishning imkoni bo‘lmasa, bemorlarga iliq dorivor mikroklizma buyuriladi.
4. Immunolog konsultatsiyasi. Surunkali va uzoq davom etadigan yallig‘lanishda immunolog bilan maslahatlashish va immunokorrektsion terapiya strategiyasini tanlash tavsiya etiladi.

Bemor hayot tarzini o‘zgartirish bo‘yicha tavsiyalar oladi. Surunkali prostatit bilan og‘rigan bemorning hayot tarziga kiritilgan o‘zgarishlar davolash va profilaktika chorasidir. Bemor uyqu va bedorlik rejimini normallashtirish, to‘g‘ri ovqatlanish rejimini yo‘lga qo‘yish, o‘rtacha jismoniy faollikni ta’minlashni tavsiya qiladi.

Prognoz va profilaktika

O‘tkir prostatit surunkali tus olishga moyil kasallikdir. Hatto o‘z vaqtida va to‘g‘ri davolashda ham bemorlarning yarmidan ko‘pida surunkali prostatit rivojlanadi. To‘liq sog‘ayish har doim ham erishib bo‘lmaydi, ammo to‘g‘ri va izchil terapiya, shuningdek, shifokor tavsiyalariga rioya qilish bilan surunkali jarayonning noxush simptomlarini bartaraf etish va uzoq davom etadigan barqaror remissiyaga erishish mumkin.

Profilaktika xavf omillarini bartaraf etishga qaratilgan. Sovuq qotishdan saqlanish, o‘tirgan holda ishlashni jismoniy faollik davrlari bilan navbatma-navbat o‘tkazish, muntazam va to‘yimli ovqatlanish zarur. Qabziyat paydo bo‘lganda, ichni yumshatuvchi vositalardan foydalanish kerak. Profilaktika choralardan biri jinsiy hayotni normallashtirishdir, chunki haddan tashqari jinsiy faollik yoki jinsiy abstinentsiya prostatit rivojlanishida xavf omilidir. Urologik yoki venerik kasallik alomatlari paydo bo‘lganda darhol shifokorga murojaat qilish lozim.