Uch tabaqali klapan yetishmovchiligi – sistola paytida uch tabaqali qopqoqning to’liq yopilmasligi, bu qorinchadan bo’lmachaga qonning teskari oqimiga olib keladi. Uch tabaqali qopqoq yetishmovchiligi bilan yurak behalovat bo’lishi, o’rtacha nafas qisilishi, yurak o’ynashi, og’riq kuzatiladi; sianoz va yurak yetishmovchiligi rivojlanadi. Trikuspidal klapan yetishmovchiligi EKG, rentgenografiya, exokardiyografiya, yurak kateterizatsiyasi, bo’yinbog’ flebografiyasi, ventrikulografiya bo’yicha tashxis qilinadi. Trikuspidal klapan yetishmovchiligini simptomatik davolash yurak yetishmovchiligini, o’pka gipertenziyasini kamaytirishga va bakterial endokarditning oldini olishga qaratilgan; radikal jarrohlik amaliyoti trikuspidal klapan qopqog’ini ta’mirlash yoki almashtirishni o’z ichiga oladi.

Umumiy ma’lumot

Uch tabaqali klapan yetishmovchiligi – o’ng yurakning nuqsoni bo’lib, atrioventrikulyar teshikning trikuspidal qopqog’i tomonidan to’liq yopilmasligi bilan tavsiflanadi, bu o’ng qorinchadan o’ng bo’lmachaga qonning patologik sistolik regurjitatsiyasi bilan birga keladi. Revmatik etiologiyali orttirilgan yurak nuqsonlari orasida trikuspidal klapan yetishmovchiligi 15-30% hollarda uchraydi. Kardiologiyada, ExoKG ma’lumotlariga ko’ra, birinchi darajali trikuspidal klapan yetishmovchiligi deyarli sog’lom odamlarda ham aniqlanadi.

Trikuspidal klapan yetishmovchiligi boshqa tug’ma yurak nuqsonlari bilan birga bo’lishi mumkin: bo’lmachalar aro to’siq nuqsoni, ochiq oval teshik , katta tomirlarning transpozitsiyasi. Trikuspidal klapan stenozi yoki yetishmovchiligi kombinatsiyalangan mitral-aorta-trikuspidal kasalligining tuzilishining bir qismi bo’lishi mumkin.

Uch tabaqali qopqoq yetishmovchiligi sabablari

Tug’ma trikuspidal klapan yetishmovchiligiga Ebshteyn anomaliyasi, kam rivojlangan yoki qopqoq varaqlari sonining anomaliyasi, Marfan va Elerso-Danlos sindromlarida biriktiruvchi to’qima displaziyasi sabab bo’lishi mumkin. Orttirilgan birlamchi trikuspidal qopqoq yetishmovchiligi ko’proq uchraydi va turli sabablarga ko’ra yuzaga kelishi mumkin.

Trikuspidal klapan yetishmovchiligining eng keng tarqalgan sababi revmatik isitmadir. Takroriy revmatik endokardit klapanlarning qalinlashishi va burishishiga, klapan tabaqalari qisqarishiga va qalinlashishiga olib keladi. Rivojlanayotgan trikuspidal klapan yetishmovchiligi ko’p hollarda o’ng atrioventrikulyar teshikning stenozi (qo’shma trikuspidal klapan nuqsoni) bilan birga keladi. Revmatik etiologiyali izolyatsiyalangan trikuspidal klapan yetishmovchiligi juda kam uchraydi. Trikuspidal klapan yetishmovchiligining boshqa nisbatan kam uchraydigan sabablari papillar mushaklarning travmatik yorilishi, karsinoid sindromi (tuxumdon saratoni, ingichka ichak saratoni, bronxogen o’pka saratoni), giyohvandlarning infektsion endokarditi bo’lishi mumkin.

Ikkilamchi trikuspidal klapan yetishmovchiligi holatlari kengaygan kardiyomiopatiyada, yuqori darajadagi o’pka gipertenziyasida tolali halqaning kengayishi bilan bog’liq bo’lishi mumkin; o’pka-yurak, surunkali yurak yetishmovchiligi, miokardit, miokard distrofiyasida o’ng qorincha miokardining zaiflashishi. Trikuspidal klapan yetishmovchiligi mitral nuqsonlarning 90% (ko’pincha mitral stenoz) kursini murakkablashtiradi. Ikkilamchi trikuspidal klapan yetishmovchiligining rivojlanishi o’ng qorincha miokard infarktida papillar mushaklarning yorilishiga yordam berishi mumkin. Yangi tug’ilgan chaqaloqlarda vaqtinchalik trikuspidal qopqoq yetishmovchiligi homila ichi gipoksiyasi, atsidoz va gipoglikemiya tufayli kelib chiqqan ishemik o’ng qorincha disfunktsiyasi bilan yuzaga keladi. Trikuspidal qopqoq yetishmovchiligi mitral komissurotomiyadan keyin rivojlanadi yoki rivojlanishi mumkin.

Tasnifi

Shunday qilib, etiologik printsipga ko’ra, tug’ma va orttirilgan, birlamchi (organik) va ikkilamchi (funktsional) trikuspidal klapan yetishmovchiligi farqlanadi. Organik yetishmovchilik klapanlarning deformatsiyasi, bujmayishi, kalsifikatsiyasi tufayli bo’lishi mumkin; funktsional trikuspidal klapan yetishmovchiligi – qopqoq apparati disfunktsiyasi (papillar mushaklar, tog’ay tabaqalari, aylana fibroz halqalar).

Exokardiyografiya bilan aniqlangan regurgitatsiyaning og’irligini hisobga olgan holda, trikuspidal klapan yetishmovchiligining 4 darajasini ajratish odatiy holdir:

• I – gemodinamik buzilishlarni keltirib chiqarmaydigan minimal teskari qon oqimi;
• II – trikuspid qopqoqdan 2 sm masofada qonning teskari oqimi;
• III – trikuspidal qopqoqdan 2 sm dan ortiq masofada regurgitatsiya oqimi;
• IV – o’ng bo’lmacha bo’shlig’ining sezilarli darajada kuchli regurgitatsiyasi.

Gemodinamikasi asoslari

Trikuspidal klapan yetishmovchiligi o’ng qorincha sistolasida qonning bir qismini bir vaqtning o’zida vena kavasidan qon oladigan o’ng bo’lmachaga qaytarilishi bilan birga keladi. Kichik trikuspidal klapan yetishmovchiligi o’ng yurakning ishini kuchaytirishi bilan qoplanadi, bu ularning kengayishi va gipertrofiyasiga olib keladi. Shu bilan birga, o’ng bo’lmachaning kompensatsion imkoniyatlari cheklanganligi sababli, trikuspidal klapan yetishmovchiligi bilan venoz staz tizimli qon aylanishining boshida rivojlanadi.

Og’ir trikuspidal klapan yetishmovchiligi va katta hajmdagi regurgutatsiya holatida nafaqat o’ng bo’lmacha, balki tizimli tomirlar, birinchi navbatda, jigar va bo’yin tomirlari to’lib ketadi. Vena bosimining oshishi katta tomirlarning sistolik pulsatsiyasini keltirib chiqaradi. O’ng bo’lmachadagi sistolik bosim sezilarli darajada oshadi va 10-25 mm Hg ni tashkil qiladi. Art. (taxminan 3 mm Hg tezligida); o’ng qorinchadagi diastolik bosim ham ortadi. O’ng bo’lmachaning aniq kengayishi uning trombozi, O’ATE va bo’lmacha fibrilatsiya bilan birga bo’lishi mumkin, bu qon aylanishining dekompensatsiyasiga va o’limga olib keladi.

Belgilari

Tug’ma trikuspidal klapan yetishmovchiligi bo’lgan chaqaloqlarda og’ir yurak yetishmovchiligi va sianoz kuzatiladi. 25% hollarda trikuspidal klapan yetishmovchiligining dastlabki namoyon bo’lishi supraventrikulyar taxikardiya (Ebshteyn anomaliyasining WPW sindromi bilan kombinatsiyasi bilan) yoki bo’lmacha fibrilatsiyaning rivojlanishi hisoblanadi.

Kattaroq yoshda shikoyatlar holsizlik, minimal kuchlanish bilan charchash, nafas qisilishi, yurak o’ynashi, yurakdagi og’riq, gemoptoz, o’ng qovurg’a ostida og’irlik, dispeptik kasalliklar (ko’ngil aynishi, qusish, meteorizm) bilan bog’liq. Tizimli qon aylanishida turg’unlik bilan periferik shish, gidrotoraks, assit va gepatomegaliya qo’shiladi.

Trikuspidal klapan yetishmovchiligi bilan og’rigan bemorni tekshirishda yuzning shishishi, yuz terisi va tananing distal qismlarining ko’karish-ikterik rangga bo’yalishi, bo’yin tomirlarining pulsatsiyasi, ko’krakning old qismi va jigar kattalashgani aniqlanadi. Portal gipertenziya tufayli oshqozon-ichakdan qon ketishi mumkin. Trikuspidal klapan yetishmovchiligi bo’lgan homilador ayollarda homiladorlik preeklampsiyasi, fetoplasental yetishmovchilik va erta tug’ish bilan murakkablashishi mumkin.

Tashxislash

Auskultativ tekshiruvda yurak mintaqasida va to’shning chap qirrasi bo’ylab V-VII qovurg’alararo bo’shliqlar darajasida chuqur nafas olish bilan kuchayadigan sistolik shovqin, shuningdek, birga keladigan nuqsonlar tufayli yuzaga keladigan boshqa akustik hodisalar aniqlanadi. Trikuspidal qopqoqning prolapsasi bilan «yelkanli qayiq» tovushlari eshitiladi. Perkussiya yurakning nisbiy bo’g’iqlik chegaralarini o’ngga siljishi bilan aniqlanadi.

Trikuspidal klapan yetishmovchiligining instrumental diagnostikasi ko’krak qafasining polipozitsion rentgenografiyasi, qizilo’ngach kontrastli yurak rentgenografiyasi, fonokardiografiya, EKG, Doppler exokardiyografiya, o’ng yurakning tovushi, ventrikulografiya, bo’yinbog’ flebografiyasi va boshqalarni o’z ichiga oladi.

Trikuspidal klapan yetishmovchiligidagi elektrokardiografik ma’lumotlar o’ng yurakning gipertrofiyasi va ortiqcha yuklanishini, ritm va o’tkazuvchanlikning buzilishini (paroksizmal taxikardiya, bo’lmacha fibrilatsiyasi, AV blokadasi) ko’rsatadi. Trikuspidal klapan yetishmovchiligining fonokardiografik belgilari – qopqoq proektsiyasi sohasidagi birinchi tonning amplitudasining pasayishi, lentaga o’xshash sistolik shovqin. Radiologik jihatdan o’ng bo’lmacha va qorincha, ichi bo’sh tomirlarning soyalarining kengayishi o’pka qon aylanishida turg’unlik belgilari bo’lmaganda aniqlanadi.

Yurakning ultratovush tekshiruvini o’tkazishda devorlarning gipertrofiyasi va yurakning o’ng qismlari bo’shliqlarining kengayishi, trikuspidal qopqoqning deformatsiyasi (revmatizm bilan), tolali halqaning kengayishi (ikkilamchi trikuspidal klapan yetishmovchiligi bilan), klapanlardagi o’simliklar (bakterial endokardit bilan), qopqoq varaqlarining siljishi (Ebshteyn anomaliyasi bilan) , bir vaqtning o’zida CHD va boshqalar regurgitatsiyaning zo’ravonligi bo’shliq maydonining o’ng bo’lmachaga nisbati bilan belgilanadi.

Yugulyar flebogramma aniq V-to’lqinlar bilan tavsiflanadi, ularning balandligi trikuspidal klapan yetishmovchiligi darajasiga bog’liq. O’ng qorincha tekshiruvini o’tkazishda regurgitatsiya oqimi qayd etiladi va qo’shimcha anomaliyalar chiqarib tashlanadi. O’ng yurakni tekshirish sizga o’ng bo’lmacha, qorincha, o’pka arteriyasidagi bosimni aniqlashga, arterial gipertenziyaning qaytishini baholashga va trikuspidal klapan yetishmovchiligini jarrohlik davolashni rejalashtirishga imkon beradi.

Davolash

Trikuspidal klapan yetishmovchiligini konservativ davolash asosan palliativ xarakterga ega va yurak yetishmovchiligi va o’pka gipertenziyasiga qarshi kurashishga qaratilgan. Bemorlarga diuretiklar, venoz vazodilatatorlar, AAF ingibitorlaei, b-blokatotlar, yurak glikozidlari, metabolik dorilar, antikoagulyantlar buyuriladi. Gidrotoraks mavjud bo’lganda, plevral punksiyalar yoki drenajlar qo’llaniladi; qorin bo’shlig’ida suyuqlik to’plangan taqdirda – laparosintezga ko’rsatma hisoblanadi.

I darajali trikuspidal klapan yetishmovchiligida jarrohlik aralashuvi amalga oshirilmaydi. Kardiojarrohlik uchun asoslar II-IV darajali trikuspidal klapan yetishmovchiligidagi gemodinamik jihatdan ahamiyatli buzilishlardir. Operatsiyalarning asosiy turlari trikuspidal qopqoqni ta’mirlash va trikuspidal qopqoqni biologik yoki sun’iy protez bilan almashtirishdir. Yuqumli endokardit, qopqoqdagi qo’pol struktura o’zgarishlari, annuloplastikaning samarasizligi holatlarida protezlash afzallik beriladi.

Trikuspidal klapan yetishmovchiligini jarrohlik yo’li bilan davolash protezli endokardit, biologik protezning degeneratsiyasi, tromboz yoki sun’iy protezning kalsifikatsiyasi va AV blokadasini rivojlanish xavfi bilan bog’liq.

Prognoz va profilaktika

Trikuspidal klapan yetishmovchiligining tabiiy yo’nalishini og’irlashtiradigan omillar – bu qopqoqdagi organik o’zgarishlar, boshqa yurak nuqsonlarining mavjudligi va og’ir qon aylanishining yetishmovchiligi. Bemorlarning o’limi odatda progressiv yurak yetishmovchiligi, pnevmoniya, o’pka emboliyasidan kelib chiqadi. Ikkilamchi trikuspidal klapan yetishmovchiligining rivojlanishi ham prognostik jihatdan noqulay hisoblanadi.

Annuloplastikadan keyin 5 yillik omon qolish 70%, protezlashdan keyin 62-66% ni tashkil qiladi. Trikuspidal qopqoqni sun’iy protez bilan almashtirgan bemorlarga bilvosita antikoagulyantlarni qabul qilish va infektsion endokarditning oldini olish amalga oshiriladi.

Trikuspidal klapan yetishmovchiligining oldini olish uchun asos revmatizmning qaytalanishining oldini olish, nisbiy qopqoq yetishmovchiligining rivojlanishiga yo’l qo’ymaslik uchun asosiy kasallikni davolash, kardiolog va kardiojarrohning tizimli monitoringi hisoblanadi.