Yevstaxit – eshitish naychasining yallig’lanishli shikastlanishi, kataral otit rivojlanishi bilan timpanik bo’shliqning ventilyatsiyasining yomonlashishiga olib keladi. Yevstaxit quloqdagi tiqilish, undagi suyuqlikning to’lib ketishi hissi, eshitish qobiliyatini yo’qotishi, quloqdagi shovqin va avtofoniya bilan namoyon bo’ladi. Simptomlar bir tomonlama yoki ikki tomonlama bo’lishi mumkin. Yevstaxit tashxisini tasdiqlash keng qamrovli tekshiruv, jumladan otoskopiya, eshitish tekshiruvi, eshitish naychasining manometriyasi va uning o’tkazuvchanligini aniqlash, akustik impedansmetriya, rinoskopiya, halqumdan bakteriologik surtma yordamida amalga oshiriladi. Yevstaxit vazokonstriktor burun tomchilari, antigistaminlar, o’rta quloq bo’shlig’iga va eshitish naychasiga to’g’ridan-to’g’ri dori-darmonlarni kiritish va fizioterapiya usullari bilan davolanadi.
Umumiy ma’lumot
Eshitish (Yevstaxiy) kanali o’rta quloqning timpanik bo’shlig’ini burun-halqum bilan bog’laydi. U timpanik bo’shliq ichidagi bosim tashqi atmosfera bosimiga mos ravishda muvozanatlanadigan kanal vazifasini bajaradi. Timpanik bo’shliqdagi normal bosim o’rta quloqning ovoz o’tkazuvchi apparati: timpanik membrana va suyak zanjiri ishlashi uchun zaruriy shartdir.
Eshitish naychasining kengligi taxminan 2 mm. Bunday kichik diametr bilan, hatto yallig’lanish natijasida eshitish naychasining devorlarining yengil shishishi yevstaxit rivojlanishi bilan uning ochiqligini buzishga olib keladi. Natijada, halqumdan havo o’rta quloq bo’shlig’iga oqishni to’xtatadi va u yerda kataral yallig’lanish rivojlanadi. Eshitish naychasi va o’rta quloqning qo’shma yallig’lanishli zararlanishlari tufayli yevstaxit tubo-otit, tubotimpanit, salpingo-otit deb ham ataladi. Kechish tabiatiga ko’ra o’tkir va surunkali yevstaxit ajratiladi.
Yevstaxitning sabablari
O’tkir yevstaxitning sababi infektsiyaning burun-halqum va yuqori nafas yo’llaridan faringeal teshikka va eshitish naychasining shilliq qavatiga tarqalishidir. Buni O’RI, gripp, tonzillit, o’tkir faringit va rinit, skarlatina, yuqumli mononuklyoz, qizamiq, ko’k yo’tal bilan kuzatish mumkin. Bu holda Yevstaxitning yuqumli agentlari ko’pincha viruslar, stafilokokklar va streptokokklar, bolalarda – pnevmokokklar. Kamdan kam hollarda yevstaxitga zamburug’ infektsiyasi yoki o’ziga xos mikroflora (sil, sifiliz, xlamidiya qo’zg’atuvchisi) sabab bo’lishi mumkin. O’tkir yevstaxitning paydo bo’lishi allergik kasallik (allergik rinit, pichan isitmasi) tufayli eshitish naychasining shishishi bilan bog’liq. O’tkir yevstaxitning rivojlanishi burundan qon ketishini to’xtatish uchun amalga oshiriladigan burun tamponadasi bilan murakkablashishi mumkin.
Surunkali yevstaxit burun-halqumdagi surunkali yallig’lanish jarayonlari fonida rivojlanadi: tonzillit, adenoidlar, surunkali rinit va sinusit. Bunga havo yo’llari orqali havoning normal aylanishi buzilgan kasalliklar sabab bo’lishi mumkin: burun to’sig’ining egriligi, burun bo’shlig’ining yaxshi sifatli o’smalari va halqumning o’smalari, xoanal atreziya, pastki turbinatlarda gipertrofik o’zgarishlar.
Yevstaxitning alohida va juda kam uchraydigan shaklida otorinolaringologiya atmosfera bosimining keskin o’zgarishi bilan eshitish naychasining disfunktsiyasini anglatadi. Tashqi bosimning tez pasayishi yoki ortishi eshitish trubkasi orqali timpanik bo’shliqqa o’tishga vaqt topolmaydi. Natijada paydo bo’lgan bosimning pasayishi natijasida Yevstachian trubasining og’zi siqiladi va aerootit rivojlanishi bilan o’rta quloqning tuzilmalari shikastlanadi.
Yevstaxitning rivojlanish mexanizmi
Yevstaxit bilan eshitish naychasining to’liq yoki qisman buzilishi timpanik bo’shliqqa havo oqimining pasayishiga yoki uning ventilyatsiyasini to’liq to’xtatilishiga olib keladi. Shu bilan birga, timpanik bo’shliqda qolgan havo asta-sekin so’riladi, undagi bosim pasayadi, bu esa timpanik membrananing orqaga tortilishi bilan namoyon bo’ladi. Kamaygan bosim oqsil va fibrinni o’z ichiga olgan transudatning timpanik bo’shlig’iga terlashga olib keladi va keyingi bosqichlarda limfotsitlar va neytrofillar – yallig’lanish reaktsiyalarida ishtirok etadigan hujayralar. Otit kataral shakli rivojlanadi. Yevstaxit tufayli timpanik bo’shliqning ventilyatsiyasining uzoq muddatli buzilishi, ayniqsa immuniteti zaif odamlarda kataral yallig’lanishning yiringli yallig’lanishga o’tishiga, shuningdek, yopishqoq otit boshlanishi bilan yopishqoq jarayonning rivojlanishiga olib kelishi mumkin. .
Yevstaxit belgilari
Yevstaxitning tipik ko’rinishlari quloqning tiqilishi, eshitish qobiliyatining yo’qolishi, boshdagi og’irlik, quloqdagi shovqin va avtofoniya – quloqdagi ovozning rezonansi hissi. Yevstaxit bilan og’rigan ko’plab bemorlar, boshlarini burish va egishda, quloqqa suyuqlik to’lib ketishini sezadilar. Ba’zi hollarda yevstaxit bilan og’rigan bemorlarda tupurikni yutib yuborgandan yoki esnagandan so’ng, mos keladigan mushaklarning qisqarishi tufayli eshitish naychasi bo’shlig’i kengayishi tufayli eshitishning yaxshilanishi kuzatiladi. Yevstaxitning bu belgilari faqat bitta quloqda kuzatilishi yoki ikki tomonlama bo’lishi mumkin.
Quloqdagi og’riq, qoida tariqasida, atmosfera havosidagi bosimning pasayishi tufayli yevstaxit bilan kuzatiladi. Bundan tashqari, quloqdagi to’liqlik va bosim hissi bilan tavsiflanadi. Yevstaxit bilan og’rigan bemorning umumiy holatida o’zgarish kuzatilmaydi, tana harorati normal bo’lib qoladi. Haroratning ko’tarilishi va yevstaxit fonida umumiy simptomlarning paydo bo’lishi yiringli otit rivojlanishini ko’rsatadi.
O’tkir yevstaxitning belgilari ko’pincha respirator infektsiyaning fonida yoki undan keyin tiklanish bosqichida paydo bo’ladi. Agar burun-halqumda surunkali infektsiya, shish, eshitish naychasining ventilyatsiya buzilishlarini kuchaytiradigan anatomik o’zgarishlar bo’lsa, o’tkir yevstaxit uzoq davom etadigan kursni oladi va surunkali holga kelishi mumkin. Surunkali yevstaxit o’tkir eustaxitning og’ir belgilari va remissiya davrlari bilan takrorlanuvchi kuchayishi bilan tavsiflanadi, bu davrda yengil tinnitus va eshitishning pasayishi davom etishi mumkin. Vaqt o’tishi bilan eshitish naychasining diametrining doimiy pasayishi va uning devorlarining yopishishi rivojlanadi, bu esa yevstaxit belgilarining doimiy xususiyatiga olib keladi.
Tashxislash
Yevstaxit bemorning shikoyatlari, anamnez ma’lumotlari (nafas olish yo’llari infektsiyasidan keyin yoki uning davomida, burun nafasi buzilishi fonida kasallikning boshlanishi) va qo’shimcha tadqiqotlar asosida otorinolaringolog tomonidan tashxis qilinadi. Yevstaxit diagnostikasida otoskopiya va mikrootoskopiya, audiometriya, tuning vilkalari bilan eshitish testi, Yevvstaxiy naychasining o’tkazuvchanligini aniqlash, akustik impedansmetriya va quloq manometriyasi qo’llaniladi.
Yevstaxit bilan otoskopiya paytida malleusning keskin chiqib ketish jarayoni, yorug’lik konusining deformatsiyasi yoki yo’qolishi bilan orqaga tortilgan timpanik membrana aniqlanadi. Ba’zi hollarda, Yevstaxit bilan, timpanik membrana tomirlarini in’ektsiya qilish kuzatiladi. Yevstaxit bilan og’rigan bemorlarda audiometriya va tyuning yordamida eshitish testi, asosan, past chastotali diapazonda, tovush o’tkazuvchanligining buzilishi bilan bog’liq bo’lgan o’rtacha darajadagi eshitish qobiliyatini (20-30 dB gacha) aniqlaydi.
Yevstaxitda eshitish naychasining holatini tashxislash subyektiv va obyektiv usullar bilan amalga oshirilishi mumkin. Birinchisiga quyidagilar kiradi: bo’sh qultum bilan test, Toynbi testi, Valsalva testi. Sinov paytida bo’sh qultum bilan bemordan majburiy qultum olish so’raladi, Toynbi testida bemor yutish paytida burun teshigini yopishi kerak. Valsalva testi chuqur nafasdan keyin amalga oshiriladi; bemor og’zini yopadi, burun teshigini yopadi va nafas olishga harakat qiladi. Sinov natijalari bemorning his-tuyg’ulari asosida baholanadi. Eshitish naychasining yaxshi o’tkazuvchanligi sinov paytida quloqlarda «cod» paydo bo’lishi bilan tavsiflanadi. Naychaning shishishi bilan, lekin uning o’tkazuvchanligini ma’lum darajada saqlab qolgan holda, bemor ta’sirlangan quloqdagi gurgling, chiyillash yoki boshqa hodisalarni qayd etadi. Yevstaxit bilan eshitish naychasining ochiqligini obyektiv o’rganish uni puflash orqali amalga oshiriladi, shundan so’ng natija audiometriya va otoskopiya yordamida aniqlanadi. Eshitishning yaxshilanishi va puflashdan keyin timpanik membrananing orqaga tortilishining pasayishi kasallikning eshitish naychasining o’tkazuvchanligi bilan bog’liqligini ko’rsatadi.
Yevstaxitning yuqumli tabiatini aniqlash va unga sabab bo’lgan mikrofloraning antibiotiklarga sezgirligini aniqlash tomoq yostig’ini mikroskopik va bakteriologik tekshirish paytida amalga oshiriladi. Yevstaxitning sababi bo’lishi mumkin bo’lgan nazofarenksning fon kasalliklarini aniqlash uchun rinoskopiya, faringoskopiya, KT va paranasal sinuslarning rentgenografiyasi o’tkaziladi. Yevstaxitning allergik tabiati shubha qilingan bo’lsa, allergik testlar o’tkaziladi.
Davolash
Yevstaxit bilan terapevtik choralar burun-halqumni tozalash, shishishni olib tashlash, yallig’lanishni yoki allergik reaktsiyani to’xtatishga qaratilgan. Yevstaxit bilan eshitish naychasining shishishini kamaytirish uchun vazokonstriktor burun tomchilari (oksimetazolin, tetrizolin, nafazolin, fenilefrin), og’iz orqali yuboriladigan antigistaminlar (loratadin, xloropiramin, desloratadin) buyuriladi. Eshitish naychasining o’tkazuvchanligini yaxshilash gidrokartizon yoki adrenalin eritmasini kiritish bilan uni kateterizatsiya qilish orqali yordam beradi. Yevstaxit bilan yaxshi ta’sir timpanik membrananing pnevmomasajini beradi. Yevstaxit paytida hosil bo’lgan timpanik bo’shliqning transudatini suyultirish uchun unga proteolitik fermentlarni kiritish qo’llaniladi, manipulyatsiya eshitish naychasi orqali kateterizatsiya orqali amalga oshiriladi.
Yevstaxitning o’tkir davrida og’iz bo’shlig’idan infektsiyalangan shilliq qavatni eshitish naychasi orqali o’rta quloq bo’shlig’iga tashlash xavfi tufayli Politzer orqali puflash tavsiya etilmaydi. Xuddi shu sababga ko’ra, Yevstaxit bilan og’rigan bemorga burnini juda qattiq puflamaslik tavsiya etiladi. Har bir burun teshigini ortiqcha kuchlanishsiz navbat bilan tozalash kerak. Yevstaxitni kompleks davolashda fizioterapevtik usullar qo’llaniladi: UVCh, mikroto’lqinli terapiya, lazer terapiyasi, ultrabinafsha nurlanish, mushaklarning elektr stimulyatsiyasi, ularning qisqarishi eshitish naychasining bo’shlig’ini kengaytiradi.
Yevstaxitni davolash, albatta, uning paydo bo’lish sababini bartaraf etishni o’z ichiga olishi kerak. Agar kerak bo’lsa, surunkali infektsiya o’choqlarini sanatsiya qilish amalga oshiriladi: adenoidlarni olib tashlash, tonzillektomiya, tizimli antibiotik terapiyasi; burun nafasini tiklash va nazofarenkning havo yo’llarini ventilyatsiya qilish: burun to’sig’ida tuzatish operatsiyalari, burun yoki halqumning yaxshi sifatli o’smasini olib tashlash, pastki burun konkasini rezektsiya qilish va boshqalar.
Yevstaxitning prognozi va oldini olish
Qoidaga ko’ra, yetarli davolanish bilan o’tkir yevstaxit bir necha kun ichida yo’qoladi. Biroq, eshitish naychasining ventilyatsiyasini buzadigan birga keladigan kasalliklar mavjud bo’lsa, u surunkali yevstaxit yoki yopishqoq otitga aylanishi mumkin, uni davolash qiyinroq.
Yevstaxitning oldini olish burun-halqumning yuqumli va allergik kasalliklarini o’z vaqtida davolash, burun tiqilishi bilan kechadigan nafas olish kasalliklari uchun dekongestanlarni (burun vazokonstriktor tomchilari, antigistaminlar) qo’llashdan iborat.